«ΠΑΙΔΕΙΑ ΟΜΟΓΕΝΩΝ»
στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο)

Συνέντευξη με τον Επιστημονικό Υπεύθυνο του έργου Παιδεία Ομογενών κ. Μιχάλη Δαμανάκη

Πολλοί εκπαιδευτικοί της ομογένειας έχουν επιμορφωθεί στο πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών» όπου το διοργανώνει το Πανεπιστήμιο της Κρήτης Ρέθυμνο.

Φέτος το Πανεπιστήμιο διοργανώνει πάλι τέτοιου είδους προγράμματος για τους ομογενείς εκπαιδευτικούς. Επίσης διοργανώνει μαθητικές θεατρικές παραστάσεις και το Παγκόσμιο Συνέδριο με το κύριο θέμα «Παγκοσμιοποιήση και η Ελληνική Διασπορά».

Το 2006 ο εκπαιδευτικός Νίκος Κολενδριανός είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει στο πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών». Είχε την ευκαιρία να μιλήσει με τον κυρ. Μιχάλη Δαμανάκη, υπεύθυνο του προγράμματος «Παιδεία Ομογενών».

Ν.Κ. Τι είναι το πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών»;

Μ.Δ. Το πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών» χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Παιδείας και την Ευρωπαική Ένωση. Στόχος του είναι η διατήρηση, η καλλιέργεια και η προώθηση της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού στη διασπορά, μέσω της βελτίωσης της παρεχόμενης πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Στο πλαίσιο αυτό επιδιώκεται η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, σε γραπτή και ηλεκτρονική μορφή, το περιεχόμενο του οποίου περιλαμβάνει την ελληνική γλώσσα καθώς και στοιχεία ιστορίας και πολιτισμού, ενώ απευθύνεται σε μαθητές ελληνικής καταγωγής αλλά και αλλοεθνείς, το επίπεδο των οποίων κυμαίνεται από αρχάριο έως και προχωρημένο.

Η επιμόρφωση των ομογενών εκπαιδευτικών πραγματοποιείται κάθε χρόνο, συνήθως το μήνα Ιανουάριο για το νότιο ημισφαίριο, και το μήνα Ιούλιο για το βόρειο ημισφαίριο. Επίσης διεξάγονται σεμινάρια για εκπαιδευτικούς που αποσπώνται από την Ελλάδα στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα προωθείται η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ομογενείς μαθητές. Κάθε Ιούλιο λαμβάνουν χώρα μαθητικές θεατρικές παραστάσεις, με συμμετοχή ομάδων του εξωτερικού, ενώ έχουν μέχρι σήμερα οργανωθεί επτά φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου.

Δημιουργούνται δίκτυα επικοινωνίας και δυνατότητες τηλε-εκπαίδευσης με τη βοήθεια των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών.


Ν.Κ. Είστε ένας από τους πρωτεργάτες του προγράμματος «Παιδεία Ομογενών». Πείτε μας πώς αυτό δημιουργήθηκε για τους ομογενείς εκπαιδευτικούς.

Μ.Δ. Σκέψεις για τη δημιουργία προγραμμάτων σχετικών με την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη διασπορά υπήρχαν ήδη τη δεκαετία του ‘70 μετά την πτώση της χούντας, καθώς η Ελλάδα άρχισε να ενδιαφέρεται συστηματικότερα για τους Έλληνες της διασποράς. Στη δεκαετία του ‘80 αυτές οι σκέψεις έγιναν πιο συγκεκριμένες και η υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων κατέστη δυνατή μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1981, όταν άρχισε η χρηματοδότηση τέτοιου είδους προγραμμάτων.

Ένα από τα πρώτα προγράμματα που έγιναν με χρηματοδότηση εξολοκλήρου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ήταν το πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και παραγωγής εκπαιδευτικού υλικού για τους Έλληνες στη Γερμανία. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 σχεδιάστηκε το πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών» από το Υπουργείο Παιδείας, με δική μου συμμετοχή και βοήθεια. Από το 1997 αρχίσαμε πια να το υλοποιούμε εδώ, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και συνεχίζουμε μέχρι και σήμερα, ενώ χρηματοδοτείται τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από το ελληνικό κράτος.


Ν.Κ Από ποιες και πόσες χώρες προέρχονται οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές;

Μ.Δ. Στην ουσία προέρχονται από τις χώρες όπου υπάρχει οργανωμένη ελληνόγλωσση εκπαίδευση. Δηλαδή, έχουμε εκπαιδευτικούς από την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, από διάφορες χώρες της Αφρικής, κυρίως από τη Νότια Αφρική, το Ζαΐρ, το Κονγκό, την Αιθιοπία, την Αίγυπτο και άλλες. Επίσης, από ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Βρετανία, όπου υπάρχουν αρκετοί Έλληνες, αλλά και από τα βαλκάνια, προπάντων από την Αλβανία αλλά και από την Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία. Φυσικά και από πάρα πολλές χώρες της Πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Δηλαδή ξεκινάμε από τη Μολδαβία για να προχωρήσουμε στη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Γεωργία, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ουζμπεκιστάν.

Όλες αυτές οι χώρες στην ουσία συμμετέχουν στο πρόγραμμα και έρχονται τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές από αυτές τις χώρες στην Ελλάδα, λαμβάνοντας μέρος στα διάφορα προγράμματα που οργανώνουμε είτε στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης είτε σε άλλα Πανεπιστήμια της χώρας, όπως για παράδειγμα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.


Ν.Κ. Με τις επισκέψεις των εκπαιδευτικών από διάφορες χώρες, σας έχουν παρουσιαστεί τα προβλήματα ή οι ανησυχίες που αντιμετωπίζουν στις χώρες αυτές οι εκπαιδευτικοί;

Μ.Δ. Οι ομογενείς εκπαιδευτικοί, είτε μέσω ερωτηματολόγιων που τους καλούμε να απαντήσουν, είτε μέσω εκθέσεων που συντάσσουν για τα σχολεία τους, είτε μέσω συνεντεύξεων που τους παίρνουμε, είτε μέσω καθημερινών συζητήσεων, λειτουργούν ως πηγές άντλησης πληροφοριών αλλά και ως αξιολογητές της δουλειάς που εμείς κάνουμε.

Βέβαια εκτός από τους εκπαιδευτικούς, εμείς συγκεντρώνουμε πληροφορίες μέσα από έρευνες που διεξάγουμε στις διάφορες χώρες, και που οδηγούν στη σύνταξη μελετών για κάθε χώρα και για τις ανάγκες της κάθε περιοχής ξεχωριστά.


Ν.Κ. Ποια είναι τα φλέγοντα προβλήματα που απασχολούν τους εκπαιδευτικούς;

Μ.Δ. Αυτή τη στιγμή το πρόβλημα το οποίο υπάρχει και απασχολεί το πρόγραμμα είναι η συστηματική ενημέρωση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Είναι δεδομένο ότι υπάρχει αυτή τη στιγμή ένα πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό, αλλά κάθε νέο υλικό για να αξιοποιηθεί κατάλληλα προϋποθέτει και έναν καλά ενημερωμένο και επιμορφωμένο εκπαιδευτικό. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, καθώς όσο προχωρούν τα χρόνια τόσο περισσότερο διαφοροποιείται η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό και τόσο πιο ανομοιογενή τμήματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας δημιουργούνται.

Έχουμε νέες γενιές παιδιών ελληνικής καταγωγής, των οποίων η ελληνομάθεια ποικίλλει από μηδενική μέχρι καλή. Οπότε ο εκπαιδευτικός, έχοντας όλα αυτά τα επίπεδα μέσα σ’ένα τμήμα και δεδομένου ότι πολλές φορές υπάρχουν διαφορετικές ηλικίες παιδιών σ’αυτό, έχει σοβαρό πρόβλημα. Φυσικά χρειάζεται καλή ενημέρωση και διαφοροποιημένο υλικό, που θα τον βοηθήσει να ανταπεξέλθει στις ανάγκες μιας τέτοιας μορφής εκπαίδευσης.

Ν.Κ. Με αυτά τα προβλήματα στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, τι έχει καταφέρει η ομάδα σας να βελτιώσει;

Μ.Δ. Σύμφωνα με τις δικές μας εμπειρίες και αξιολογήσεις, έχουμε πετύχει τα εξής:
Πρώτον, έχουν περάσει εκατοντάδες εκπαιδευτικών από τα προγράμματα επιμόρφωσης. Έχουν αρχίσει να κατανοούν τι σημαίνει «Παιδεία Ομογενών» και τι σημαίνει εκπαιδευτικό υλικό, άρα μπορούν και να το αξιοποιούν. Το δεύτερο είναι οι πληροφορίες που μας έχουν δοθεί, ότι τα παιδιά το βρίσκουν περισσότερο ενδιαφέρον από αυτό που υπήρχε παλιότερα, και φυσικά από τη στιγμή που ένα παιδί λειτουργεί με ένα υλικό που το ικανοποιεί και του προκαλεί ευχαρίστηση, μένει και στα τμήματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και δεν έχουμε υψηλά ποσοστά διαρροής.

Δηλαδή, διαπιστώνουμε τα τελευταία χρόνια ότι σταθεροποιούνται οι αριθμοί συμμετοχής και πως αυτό οφείλεται και στη στρατηγική επαφής μέσω του προγράμματος «Παιδείας Ομογενών». Από την άλλη, έχουν δημιουργηθεί διάφορα δίκτυα εκπαιδευτικών και μαθητών, και άρα έχει αρχίσει να δημιουργείται ένα είδος επικοινωνίας και ελέγχου μεταξύ τους και μέσα απ’ το πρόγραμμα. Βέβαια, υπάρχουν κι άλλοι θεσμοί, όπως για παράδειγμα το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, που προωθεί αυτή την κατάσταση. Για παράδειγμα, αυτές τις ημέρες υπάρχουν παιδιά από το Κονγκό, το Σουδάν, την Αιθιοπία, τη Νότια Αφρική, την Αυστραλία, την Αργεντινή και τη Χιλή. Αυτά τα παιδιά στην ουσία θα φτιάξουν ένα παγκόσμιο δίκτυο και θα αρχίσουν να ανταλλάσουν ιδέες, να ανταλλάσουν e-mail, sms, επιστολές.Έτσι, ξαφνικά δημιουργείται ένα παγκόσμιο δίκτυο, που ξεκινά από την Αυστραλία για να φτάσει στη Χιλή και να καταλήξει στη Νότια Αφρική.

Αυτά είναι εντυπωσιακά γεγονότα ενώ είναι πιο ισχυρά την περίοδο του Ιουλίου. Διότι τότε οι μαθητές έρχονται και λαμβάνουν μέρος στο φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου, ένα ομογενειακό φεστιβάλ θεάτρου, όπως το ονομάζουμε και δεδομένου ότι ανταλλάσσουν ιδέες μέσα από τις παραστάσεις τους, δένονται περισσότερο. Έτσι, τα δίκτυα που δημιουργούνται είναι ακόμα πιο ισχυρά από αυτά των μαθητών που απλώς λαμβάνουν μέρος σε ένα πρόγραμμα στα σχολεία. Να μην ξεχνάμε βέβαια ότι αυτοί ξαφνικά αποκτούν φίλους στην Ελλάδα, και όπως συζητούσα με μία εκπαιδευτικό/συνοδό, τα παιδιά δε θέλουν να κάνουν τίποτα το απόγευμα. Θέλουν να βγουν έξω με τους νέους φίλους που απέκτησαν στο σχολείο, όπου παρακολούθησαν τα μαθήματά τους.

Είναι κάτι πολύ σημαντικό να αποκτά ξαφνικά κανείς φίλους από το σχολείο στο Ρέθυμνο όπου φοιτεί. Στο πρώτο φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου που έγινε το 1998, είχαμε τέτοια παραδείγματα. Ο πρωταγωνιστής της ελληνικής θεατρικής ομάδας, ο οποίος ήταν φοιτητής, γνώρισε τον πρωταγωνιστή της θεατρικής ομάδας του Τορόντο, ο οποίος ήταν μαθητής της τελευταίας τάξης του λυκείου. Μετά από ένα χρόνο έτυχε να βρεθούν στο πανεπιστήμιο του Τορόντο. Και στην ουσία τι έγινε; Ο μαθητής από το Τορόντο έγινε φοιτητής και τράβηξε το φίλο του από το Ρέθυμνο στο Τορόντο. Αυτές οι σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των παιδιών είναι συγκλονιστικές.


Ν.Κ Πείτε μας ποιο είναι το μέλλον του προγράμματος «Παιδεία Ομογενών».

Μ.Δ. Αυτή τη στιγμή το πρόγραμμα έχει λάβει μια χρηματοδότηση μέχρι τον Ιούλιο του 2007. Εκτιμώ ότι μέχρι τότε θα έχει ολοκληρωθεί σε γενικές γραμμές το εκπαιδευτικό υλικό. Βέβαια, οι ανάγκες δεν τελειώνουν εδώ, με την έννοια ότι το πρόγραμμα των μαθητών πρέπει να συνεχιστεί, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών να εντατικοποιηθεί, και οι νέες τεχνολογίες να αξιοποιηθούν. Φυσικά το υλικό θα πρέπει να ανανεώνεται και να βελτιώνεται συνεχώς. Αυτό σημαίνει ότι η ανάγκη συνέχισης του προγράμματος είναι δεδομένη. Αυτό δεν εξαρτάται από μας, αλλά από την πολιτική του Υπουργείου Παιδείας. Η αίσθηση που έχω εγώ είναι ότι το πρόγραμμα θα συνεχιστεί και μετά το 2007. Με αυτή την έννοια μπορεί να πει κανείς ότι στο άμεσο μέλλον θα έχουμε συνέχιση αυτής της προσπάθειας από πλευράς της Ελλάδος.


Ν.Κ. Πώς βλέπετε το μέλλον της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό;

Μ.Δ.Υπάρχει μια δυσκολία στο να διατηρηθεί η γλώσσα μιας ομάδας που έχει προκύψει μέσα από τη μετανάστευση στο εξωτερικό, και ακόμα περισσότερο να καλλιεργηθεί. Και αυτό γιατί, όσο περνούν τα χρόνια, οι νέες γενιές δεν αισθάνονται πλέον την ανάγκη να επικοινωνούν στην Ελληνική ούτε να έχουν τακτικές επαφές με την Ελλάδα, όπως οι παλαιότερες γενιές.

Αναγκαίο είναι να μπορεί κανείς να διατηρεί επαφές με την Ελλάδα χωρίς να μιλάει ελληνικά, διότι δεν είναι απαραίτητη η γνώση της ελληνικής γλώσσας για να προσεγγίζει κανείς τη χώρα προέλευσής του. Ωστόσο, το σημαντικότερο είναι ότι όσο περνούν τα χρόνια τόσο υποχωρούν οι κοινωνικοί χώροι χρήσης της ελληνικής γλώσσας και έτσι αυτή διατηρείται κυρίως στο σχολείο. Αλλά και σε αυτόν το χώρο υποχωρεί η Ελληνική, με την έννοια ότι τα παιδιά μόλις βγουν για διάλειμμα μιλούν τη γλώσσα της χώρας διαμονής τους, ενώ πολλές φορές μιλούν ακόμη και με το δάσκαλό τους στην Αγγλική, αφού και ο ίδιος είναι δεύτερης ή τρίτης γενιάς. Έτσι, υπάρχει μια δυσκολία και αυτό δεν αφορά μονο την Ελληνική αλλά όλες τις γλώσσες.

Από την άλλη μεριά βέβαια παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μια τάση όχι αναβίωσης, αλλά ανακάλυψης της Ελληνικής από τις νέες γενιές. Και αυτό οφείλεται μάλλον σε γενικότερα φαινόμενα που παρατηρούνται αυτή τη στιγμή στον κόσμο, όπως η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, με όλα τα θετικά και αρνητικά της.

Εγώ, αυτό το φαινόμενο ανακάλυψης της Ελληνικής και της καταγωγής τους από τις νέες γενιές το ερμηνεύω μέσα από αυτή τη γενικότερη τάση. Εξάλλου, αν διαβάσει κανείς τη διεθνή βιβλιογραφία, πολλά αναφέρονται. Αυτό λοιπόν είναι για την περίπτωση της διατήρησης της Ελληνικής ένα μάλλον ενθαρρυντικό στοιχείο. Εδώ ανακαλύπτουμε ξανά την Ελλάδα μας και τον τόπο καταγωγή μας. Βέβαια υπάρχει ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει σε αυτό: η Ελλάδα των τελευταίων δυο δεκαετιών είναι μια Ελλάδα που έχει αρχίσει να αποκτά μια διεθνή αναγνώριση και έχει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο.


Ν.Κ Κύριε Δαμανάκη, σας ευχαριστούμε πολύ για τον πολύτιμο χρόνο σας. Επίσης ευχαριστούμε τους καθηγητές και τις καθηγήτριες του προγράμματος καθώς και τα άτομα του γραφείου σας για την υποστήριξη και τη βοήθειά τους.

Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών», επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες: http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ και http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora/

Νίκος Κολενδριανός
Εκπαιδευτικός σε κρατικά σχολεία της Μελβούρνης.